PDR VAKA FORMÜLASYONU ÖRNEĞİ

 

Psikolojik Danışma İlke Ve teknikler dersi  

VAKA FORMÜLASYONU

 

Örnek vaka:

Adım Mehtap, 40 yaşındayım. Yirmi üç yıllık  evliyim; 20, 17 ve 13 yaşlarında üç çocuğum var. Eşimin bana ve çocuklarıma uyguladığı şiddete artık dayanamadığım için üç yıl önce babamın evine geri geldim. Çocuklarım da benimle kalıyor.  Babam emekli annem ev hanımı. 20 yaşındaki kızım evde bizimle, diğer çocuklarım öğrenci.

Eşim alkol aldığı zamanlar kapımıza dayanıp bizi tehdit ediyor, babamlara, bana veya çocuklarıma zarar vereceğini söylüyor, çok korkuyorum. Buraya gelirken de başıma bir şey gelmeyeceğinden emin değildim ama risk alarak geldim işte. Eşim asgari ücretle çalışıyor, bize maddi hiçbir desteği yok. Zarar vermesin zaten başka beklentim de yok. Diğer yandan babamın durumu da belli bir emekli maaşıyla beş kişiye bakıyor, onlara da yük olduğumuzun farkındayım. Çünkü evli erkek kardeşimin de maddi durumu çok iyi değil, bazen onlara da yardım etmek zorunda kalıyor. Bu durum ne kadar böyle devam edecek bilmiyorum.

Ben de çalışmak istiyorum ama en büyük kızımın kötü arkadaşları var, onlardan korumak çin sürekli yanında olmam lazım. Onu içinde bulunduğu bataklıktan kurtarmak zorundayım. Yoksa bir anne niye var! Artık kafayı yemek üzereyim. Tırnaklarımı görüyorsunuz, stresten bunları yiyorum, parmaklarım yara oldu. Bir kez doktora gittim bana ilaç verdi onlar da uyku yaptığı için bıraktım. Çocuklarım okusun, iyi bir meslek sahibi olsun, benim gibi sürünmesinler istiyorum ama pek umudum da yok.

Yarın babamın başına bir şey gelse bizim halimiz ne olacak, sokakta kalacağız.  Belki de eşimin yanına dönmek zorunda kalacağım, yine eskisi gibi şiddet göreceğiz. Ben alıştım dayağa ama çocuklarım için üzülüyorum. Yoksa ben zaten gün görmedim, öyle yaşar giderim. Kaçarak evlendim, çocukluk işte. Babam karşı çıkmıştı, şimdi gidip geri ona sığınmak zorunda kaldım. Ben işe yaramaz bir çocuk olduğum gibi, faydasız da bir anneyim!

Soru: Yukarıdaki örnek vakanın sizin danışanınız olduğunu düşünün. Bu danışan için bir vaka formulasyonu (problemin değerlendirmesi, olası amaç/lar, olası müdahale stratejilerini içeren) yazınız.

 

PROBLEMİN DEĞERLENDİRİLMESİ

      Danışana yapılacak müdahalelerin anlamlı ve işlevsel bir bütün olabilmesi için öncelikle problemin ne olduğunu tam anlamıyla anlaşılması gerekmekte. Bunun için danışana sorulacak bazı sorularla ayrıntılı öyküleme yapmakta yarar var. zira problem danışanın ifade ettiğinden daha fazlası olabileceği gibi danışanın anlattıkları problemin direkt kendisi değil problemden doğan sonuçlar ya da asıl problemin nedenleri de olabilir.

-          Kaç çocuklu bir ailede doğdunuz?

-          İstenen bir çocuk muydunuz?

-          Ailenizin içinde nasıl birisiniz?

-          Çocuklarınızın gözünde sizce nasıl bir annesiniz?

-          Arkadaşlarınız arasında nasıl bir arkadaşsınız?

-          Komşularınızla ilişkileriniz nelerdir?

-          Nasıl bir çocuktunuz?

-          Hiç unutamadığınız anılarınız var mı? Varsa paylaşmak ister misiniz?

-          Daha önce psikolojik yardım aldınız mı?

-          Bu problemi ne zamandır yaşıyorsunuz?

 

-          Anladığım kadarıyla 3 yıldır babanızın evinde yaşıyorsunuz.  Peki ne oldu da bunun sizin için artık bir sorun olduğuna karar verdiniz?

-          Buraya gelmeden önce probleminizle baş etmek için  neler yaptınız, hangileri işe  yaradı hangileri yaramadı?

-          Kendinizi faydasız bir anne olarak tanımladınız, peki “faydalı anne” olmak sizin için neyi ifade ediyor?

      Danışana sorun listesi verilerek “yaşamında neler değişirse bu danışmaya gelmene gerek kalmayacak ya da şimdi olduğundan daha iyi hissetmen için neler olması gerek? “ sorusu ile kendi problemlerini nasıl tanımladığı ya da neleri problem olarak gördüğü anlaşılabilir.

      Problem durumu: danışan, işlevsel ve akılcı olmayan düşünce ve inançlara sahip, kendisine yönelik yetersizlik algısı mevcut. kızını kötü arkadaş çevresinden korumak için sürekli yanında olması gerektiğini düşünüyor. Onun için anne figürü “kurtarıcı” olmak zorunda. Bu yüzden bir işe girip çalışamıyor. Çalışamamak beraberinde maddi kaygılar ve stresi de getiriyor. Çalışma olasılığının olmadığını düşündüğünden birilerine bağımlı olması/ sığınması gerektiğine inanmış. Şuanda 3 yıldır baba evine sığınmış durumda, babasına bir şey olursa kendisine şiddet uygulayan eşine sığınması gerekeceğini düşünmekte.  Bu düşünce örüntülerinin yarattığı kaygı, stres ve yetersizlik duygusu danışanda tırnak yeme davranışına yol açıyor.

Bu örnek vakaya en uygun görünen kuram. Acemi bir psikolojik danışmana göre  Bilişsel Davranışçı kuram veya akılcı duygusal davranışçı terapi  gibi görünüyor

      Süreci kolaylaştırıcı faktörler: danışanın IQ düzeyinin normal olması danışanın yardım almaya karar vermesi, dolayısı ile bir şeylerin yolunda olmadığının farkında olması

      Süreci zorlaştırıcı faktörler: danışanın maddi imkanlarının çok kısıtlı olması, danışanda akılcı olmayan inançların varlığı

      Problemi Tetikleyici faktörler:  eski eşinin tehditleri, maddi sıkıntılar, kıznın kötü arkadaş çevresi

      DANIŞANDA VAR OLAN DURUM DÜŞÜNCE DUYDU DAVRANIŞ ÖRÜNTÜ ÖRNEKLERİ

1

DURUM: kızının kötü arkadaş çevresi

Duygu: korku kaygı stres

Düşünce: onu kurtarmalıyım, benim annelik görevim bu

Davranış: sürekli kızının yanında olma, evden ayrılamama

Sonuç: iş bulamama, maddi sorunlar

2

Durum: baba evine sığınma

Duygu: yük olduğunu hissetme, yetersizlik

Düşünce: kendisinin işe yaramaz bir çocuk olduğunu düşünme

Davranış: tırnak yeme

      Amaç oluşturma ya da çözüme yönelik adımlar için danışanın da kendi probleminin farkına varması gerekmektedir.

 

 

 

AMAÇ OLUŞTURMA

GENEL AMAÇ: danışanın akılcı olmayan inançları ve bilişsel çarpıtmaları değiştirilmeli yerine işlevsel ve akılcı olan inançların getirilmesi sağlanmalıdır.

Genel amaç: öncelikle danışanın kendisi hakkındaki  “işe yaramaz bir çocuk, faydasız bir anne”  düşüncesi ile çalışılmalı. Danışanın kendisi hakkındaki olumsuz düşünceleri değiştirmesi beraberinde diğer sorunlar için çözümleri zincirini getirecektir. Örneğin:  danışanın kafasındaki (mutlaka koruyucu olması gereken ) faydalı anne profili esnetilerek   “ kızımı korumak için sürekli yanında olmam gerek “  düşüncesinin işlevsel olmadığını görmesi sağlanıp kızını korumak için başka çözüm yolları düşünmesine teşvik edilebilir. Bu inancın değişmesi danışanın bir işe girmesine de kapı açabilir, danışanın işe girmesi “ birine sığınmak zorundayım” şeklindeki çarpıtılmış düşüncesin de değişebilir.

ALT AMAÇLAR : İşlevsel olmayan inançlarıyla tek tek çalışılabilir.

Danışanla beraber alt amaçlara yönelik zaman çizelgesi oluşturulabilir. Böylece hangi amaca tahminen ne zaman ulaşılması gerektiğine karar verilebilir. Bu zaman çizelgesi danışan için alt amaçlara ulaşma noktasında hem iç motivasyon kaynağı, hem de dış motivasyon kaynağı olabilir.

 

-           

-          Kendine yönelik yetersizlik algısıyla çalışılmalı

-          Kendisinin işe yaramaz bir çocuk olduğu inancının değiştirilmesi

-          Kendisinin faydasız bir anne olduğu düşüncesinin değiştirilmesi

-          Dünyanın yükünü kaldırması gerektiği inancının yersiz olup büyük kızının da isterse annesiyle beraber mücadele edip ev ekonomisine katkı sağlayabileceği düşüncesinin getirilmesi

-          Kafasındaki faydalı anne şemasının  tekrar gözden geçirilmesi

-          Kızını korumak için hep yanında olması gerektiği inancınına karşılık kızını korumaya yönelik yeni fikirlerin  yeniden ele alınması

-          Birilerine sığınmak, maddi olarak bağımlı olması gerektiği inancı yerine kendisinin de bir yetişkin olduğu ve kendi ailesine bakabileceği inancının getirirlmesi

 

OLASI MÜDAHALE STRATEJİLERİ

Bu vaka için bana göre en uygun müdahale stratejisi “bilişsel müdahalel” stratejisidir. Fakat danışanın akılcı olmayan inançlarıyla çalışıldıktan “tırnak yeme” davranışına yönelik “davranışçı müdahaleler” ile desteklenmesi de bana göre mümkün görünmektedir.

Bu müdahale stratejileri kapsamında bu vakaya yönelik uygulanabilecek bazı teknikler:

      Akılcı olmayan inançlarla tartışma: örneğin danışanın kendine yönelik olumsuz bilişsel inançlarıyla tartışılması;

kendini faydasız bir anne olarak görüyorsun ama 3 çocuğuna bu kadar yıl bakıp büyüttün, üstelik eşinin ve kimsenin desteği olmadan. Ailenin yanında da yalnızca 3 yıl kaldın bundan önce her şeyle sen baş ettin. Bence bunu bir daha düşünmelisin.

Babana bir şey olsa bile sen ve büyük kızın belki de birlikte çalışarak geçiminizi sağlayabilirsiniz. Hem eski eşine sığınmak zorunda olduğunu da nereden çıkardın.  Böyle bir zorunluluğa ilişkin bir kanun mu var? ben göremiyorum.

      Danışanın dilini değiştirme:

Anladığım kadarıyla çocuklarının eski eşinden şiddet görmesini istemiyorsun. Biraz da ne istediğini konuşalım mı? Çocuklarını nasıl yetiştirmek, onların nerede olmasını görmek isterdin.

      Düşünceleri kaydetme;

Bir sonraki seansımıza kadar aklına gelen bütün kötü düşüncleri bir deftere not et lütfen. Haftaya bunlar üzerine birlikte konuşacağız.

      Karar verme çalışmaları;

Danışanın olası kararlarına ilişkin kararın olumlu ve olumsuz yanları listelenebilir. Örneğin kızını korumak için sürekli onun yanında olmayı seçmek kararının olumlu yanları neler: iş bulamama vs, olumsuz yanları neler

Bu teknikle danışan verdiği kararların sonuçlarını ve olumlu tarafın mı yoksa olumsuz tarad-fın mı ağır bastığını görebilir. Ya da vereceği kararlara ilişkin bir öngörü tekniği olabilir. Örneğin eşine sığınırsan neler olabilir? Vs.

      Düşünce durdurma: örneğin danışan “ babama bir şey olursa ne olacak” düşüncesi durdurularak “neden babana bir şey olsun ki, şuan durumu gayet iyi. Ve bir aileyi geçindirebilecek düzeyde, bir hastalığı da yok.” Diyerek danışana olumsuz düşünceleri durdurup yerine işlevsel düşünme getirme becerisi gösterilebilir.

      Baş etme düşüncesinin başlatılması:

Maddi sıkıntılar olduğunu ancak bir işe başlarsan kızını koruyamayacağını düşünüyorsun. Daha önce bir işe başlamayı düşündün mü? Belki de sorunun cevabı taşınmak gibi basit bir çözümdür. Ya da evde çalışılabilecek bir iş olabilir. Sen de lütfen bir sonraki oturumumuza kadar çözüm yollarını düşün ve aklına gelen farklı çözüm yollarını not et.

      Bibliyoterapi:

Danışana kendini iyi hissettirecek ya da karakterle özdeşim sağlayarak kendisini farklı çözüm yollarına yönlendirecek, belki karakterleri model alarak baş etme stratejisi geliştirebileceği kitaplar önerilebilir. Örneğin; iyi hissetmek (David burns), kendine iyi davran güzel insan (Beyhan budak) kitapları önerilebilir.  Özel muamele ve her çocuk özeldir filmleri de bibliyoterapi kapsamında önerilebilir.

      Tırnak yeme davranışına ilişkin tırnaklara acı bir oje sürülmesi danışanın tırnak yeme davranışına yöneldiğinde hem kendinin farkına varması hem de davranıştan vazgeçilmesi için kullanılabilir. Sanırım kavram olarak” olumlu ceza” kavramına denk geliyordu.

      ABCD  ÇÖZÜMLEMESİ

A: kızının kötü arkadaş çevresi

B: kaygı, korku, stres, yetersizlik

C: onu kurtarmam gerek benim annelik görevim bu, yoksa işe yaramaz anne olurum

D: kızımın arkadaş çevresi kötü olabilir ama bu dünyanın sonu değil, yada felaket değil. Sırf bu yüzden ondan uzaklaşmamak ikimize de bir şey kazandırmaz. Belki de arkadaş çevresi bana göre kötüdür. Modern çağa göre normaldir.